8 MART DÜNYA KADINLAR GÜNÜNDE ÇALIŞAN KADINLARIN HAKLARI

8 MART DÜNYA KADINLAR GÜNÜNDE ÇALIŞAN KADINLARIN HAKLARI

          -Ülkemizde kadın istihdamının maalesef düşük olduğu ülkelerden biridir. Bir ülkenin refah seviyesinin yükselmesi ve insan kaynaklarının daha iyi değerlendirilebilmesi için nüfusun son yıllarda yarıdan fazlasını oluşturan kadınlarımızın sanayide, ticarette, eğitim ve kamusal alanlarda istihdamlarının artırılması büyük önem taşımaktadır.
        - 4857 sayılı İş Kanunu’nun 5. maddesi uyarınca iş ilişkisinde cinsiyet ayrımı yapılamaz. İşveren, biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler zorunlu kılmadıkça, bir işçiye, işe alımda, çalışma şartlarının oluşturulmasında, çalışma sırasında ve işten çıkarmada cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamaz. Aynı veya eşit değerde bir iş için cinsiyet nedeniyle daha düşük ücret veremez. İşçinin cinsiyeti nedeniyle özel koruyucu hükümlerin uygulanması, daha düşük bir ücretin uygulanmasını haklı kılmaz. Bu kurallara aykırı davranıldığında işçi dört aya kadar ücreti tutarındaki ayrımcılık tazminatının yanı sıra yoksun bırakıldığı haklarını da talep edebilir.
         -Evlenen kadın çalışanın, Kıdem tazminatı normalde emeklilikte diğer taraftan 08.09.1999 tarihinden önce sigortası olan kadın çalışan 15 yıl sigortalılık 3600 prim günü , 08.09.1999 25 yıl sigortalılık 4500 prim günü 01.05.2008 sonra çalışmaya başlayan kadınlar 5400 gün gibi yaş dışındaki emeklilik koşullarının yerine getirilmesi, işçinin haklı nedenle iş akdini feshetmesi, işverenin işçiyi işten çıkartması gibi hallerde ödenir.
Bekâr kadın çalışan, evlendiği tarih itibariyle işçilere resmi nikâh tarihinden itibaren bir yıl içinde işten ayrılırsa kıdem tazminatı alabilmektedirler.
           - Kadın çalışanı, işveren işçisinin hamile olduğuna dair rapor kayıtlara geçmesi ile birlikte sağlığını ve güvenliğini riske atacak şekilde çalıştıramaz. Çalışma koşullarını buna göre değiştirmek, gerekirse daha hafif işte çalıştırmak zorundadır. Çalışma şartlarındaki bu değişikliklerden dolayı ücretinde indirim yapamaz. İşyerinde hamile kadını çalıştırmaya uygun hafif bir iş yoksa ücretsiz izin verme yoluna gidebilir. Hamile kadınlar, doğuma kadar geçen sürede 20.00-06.00 saatleri arasında çalışmaya zorlanamaz. Yarısından fazlası 20.00-06.00 arasına denk gelen gece vardiyalarında çalıştırılamazlar. Yeni doğum yapmış kadınlar, doğumu izleyen bir yıl boyunca da gece çalıştırılamazlar. Bir yıllık sürenin sonunda sağlık ve güvenlik açısından sakıncalı olduğuna ilişkin sağlık raporu alınması halinde, raporda belirtilen süre boyunca gece çalıştırma yasağı devam eder. Hamile ve emziren kadınların günlük çalışma süresi de 7,5 saati aşamaz.
              -Kadın işçiler kamu, özel dâhil olmak üzere doğumdan önce ve sonra 8’er hafta analık izni kullanır. Analık izninde kadın sigortalıya son 3 aylık dönemdeki ortalama prime esas kazancının 3’te 2’si oranında iş göremezlik ödeneği verilir. Bu haktan yararlanabilmek için son bir yılda 90 gün sigorta primi ödemesi yapılması gerekmektedir.
            - Analık izninin bitiminden itibaren, çocuğun hayatta olması şartıyla kadın işçi ve memur ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçi/memurlara istekleri hâlinde yarım çalışma izni verilir. Kadın çalışanlar, birinci doğumda 2 ay, ikinci doğumda 4 ay, sonraki doğumlarda ise 6 ay süreyle yarım gün çalışabilirler. Çoğul doğum hâlinde bu sürelere 30’ar gün eklenir. Çocuğun engelli doğması hâlinde ise bir yıl süreyle yarım gün çalışma hakkı tanınır.
            -Özel sektörde işveren, yarım gün ücretsiz çalışma hakkının kullanıldığı dönemde yarım aylık ücret öder. İşsizlik Fonu’ndan da brüt asgari ücretin yarısı tutarında ödeme yapılır. 2021 yılı için İşsizlik Fonu’ndan ayda 1.788,75 TL ödeme yapılıyor. Yarı zamanlı çalışma döneminde yarım maaş hakkından yararlanabilmek için, işçi adına son 3 yılda en az 600 gün prim bildirilmesi gerekiyor. Her hangi bir İŞKUR merkezine analık hali izninin bitiminden itibaren 30 gün içinde yazılı başvuruda bulunanlar yarım maaş hakkından yararlanabilir.
             - 5510 sayılı kanun ile getirilen yasa ile başkasının bakımına muhtaç derecede ağır engelli çocuğu bulunan annelerin, 1 Ekim 2008 tarihinden sonraki çalışma günlerine her yıl 90 gün eklenir. Eklenen bu süreler emeklilik yaş ve prim gün sayısından indirilmektedir. Örneğin engelli çocuğu hayatta iken 25 yıl çalışan kadının çalışma süresine 6 yıl ilave edilip, emeklilik yaşı da 6 yıl öne çekilmektedir.  Yaş haddinden indirilecek süre konusunda bir sınırlama bulunmuyor. Getirilen bu haktan yararlanabilmek için engelli çocuğu olan çalışan çocuğun ağır engelli olduğuna dair tam teşekküllü hastaneden alınan sağlık kurulu raporu alınarak çalışanın bağlı bulunduğu Sosyal Güvenlik Kurumu Merkezlerine verilmesi gerekmektedir.1 Ekim 2008 tarihinden önce çalışan kadın sigortalılar anılan tarih öncesi engelli çocuk yıpranma indiriminden yararlandırılmamaktadır.
               - Çocuk Esirgeme Kurumu veya diğer yollardan 3 yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birine veya evlatlığı sahiplenen eşten birine, çocuğun aileye teslim edildiği tarihten itibaren 8 hafta analık izni kullandırılır.

              -Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde 1,5 saat süt izni verilir. Kadın memurlara ise analık izin süresinin bitiminden itibaren ilk altı ayda günde 3 saat, ikinci altı ayda günde 1,5 saat süt izni kullandırılır.
            - Kadın çalışan doğum izninin bitiminden itibaren, çocuğun hayatta olması şartıyla kadın işçi ve memur çalışan ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek memur veya işçi çalışanlara istekleri hâlinde yarım çalışma izni verilir. Kadın çalışanlar, birinci doğumda 2 ay, ikinci doğumda 4 ay, sonraki doğumlarda ise 6 ay süreyle yarım gün çalışabilirler. Çoğul doğum hâlinde bu sürelere otuzar gün eklenir. Çocuğun engelli doğması hâlinde ise bir yıl süreyle yarım gün çalışma hakkı tanınır.
            -Doğum yapan kadın işçiler ise 16 haftalık analık izni süresinin bitiminden itibaren 6 aya kadar ücretsiz izin kullanabilir.        

 Kadın çalışan memur, talep ederse 16 haftalık analık izninin veya 6 aya kadar olan yarım gün çalışma döneminin bitiminden itibaren 24 aya kadar ücretsiz izin kullanabilir.
          -10.Şubat 2016 yılında çıkartılan kanunla kadın işçi ve memurlara, çocuk okula başlayıncaya kadar yarım zamanlı çalışma hakkı tanınmıştır.

          -Diğer yandan erkeklere tanınan çalışma sürelerinin öncesi askerlik hizmeti borçlanmaları, çalışma süresi öncesi doğum yapan kadın işçi, memur, esnaf sigortalılarına sağlanmamıştır.

           -Türkiye Büyük Millet Meclisinde her yasa döneminde büyük umutlarla beklenen hep kırıklığına sebep olan bu düzenlemenin bir an önce hayata geçirilmesi elzemdir.

            - Doğumdan sonra primsiz geçen sürelerinin 2 yıla kadar olan kısmı için borçlanma yapabiliyor. Borçlanma hakkı, 3 çocuğa kadar kullanılabiliyor. Üç çocuğu bulunan anne, boşta geçen sürelerinin toplam 6 yıla kadar olan kısmı için doğum borçlanması yapabilir. Kadın çalışanların doğum borçlanma hakkından yararlanabilmek için, normalde doğumdan önce işçi, esnaf ve memur olarak sigortalı olmak gerekmektedir. Okul dönemi stajyer olarak sigortalı olan kadın çalışanlar staj sonrası doğumlarını borçlanma haklarına sahiptirler.

Hasan Basri ÖZKAN

İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı